امروز عطارد از مقابل خورشید عبور می‌کند

پدیده های نجومی جذاب هر از چند گاهی توجه ما را به آسمان بالای سرمان جلب می کنند امروز و تا دقایقی دیگر عطارد یا همان تیر از مقابل خورشید می گذرد.

پدیده های نجومی جذاب هر از چند گاهی توجه ما را به آسمان بالای سرمان جلب می کنند امروز و تا یک ساعت دیگر کوچکترین و اولین سیاره منظومه شمسی یعنی عطارد یا همان تیر از مقابل خورشید می گذرد. در ادامه درباره این پدیده و نحوه مشاهده و علت های اهمیتش توضیحاتی میدهیم.
عبور این سیاره از مقابل قرص خورشید از آن جهت اهمیت دارد که این عبور در هر قرن 13 بار رخ می دهد.

سیاره عطارد بین زمین و خورشید قرار دارد و گفته می شود که فقط در اردیبهشت ماه (ماه مه) یا آبان ماه (ماه نوامبر) از دید ناظر زمینی، از برابر قرص خورشید عبور می کند.
با وجود غروب خورشید در ساعت ۱۷ این روز (دوشنبه ۲۰ آبان)، تمامی بخش‌های عبور این سیاره از مقابل خورشید در کشور ما قابل مشاهده نیست و علاقه‌مندان تا ساعت ۱۷ (۵ بعدازظهر) فرصت دارند که این پدیده زیبای نجومی را مشاهده کنند.
آخرین باری که تمامی مراحل عبور سیاره تیر از مقابل خورشید در ایران قابل مشاهده بود به ۱۶ سال قبل یعنی به سال ۱۳۸۲ بازمی‌گردد که پخش زنده آن توسط صدا و سیما و با همکاری واحد پژوهش انجمن نجوم آماتوری ایران انجام شد.

چرا پدیده گذر فقط برای سیاره زهره و عطارد رخ می دهد؟
سیارات داخلی تیر و ناهید از زمین به خورشید نزدیک‌تر هستند و به همین دلیل شرایطی ایجاد می‌شود که گاهی اوقات این سیارات از مقابل دایره خورشید عبور کنند. اما در هر مقارنه داخلی یعنی وضعیتی که سیارات تیر یا ناهید بین زمین و خورشید باشند، با توجه به انحراف مداری این سیارات نسبت به مدار زمین، ساکنان کره خاکی نمی‌توانند شاهد یک گذر باشند. بر این اساس، ساکنان زمین هر ۱۰۰ سال (یک قرن) ۱۳ عبور از سیاره تیر و هر هزار سال (۱۰ قرن) ۱۳ عبور از سیاره ناهید را می‌توانند مشاهده کنند.

عکاسی از گذر عطارد
از این رو سازمان فضایی ایران از عکاسان علاقه مند به عکاسی از این پدیده نجومی خواسته است که عکس‌های خود را به همراه مشخصات صاحب اثر به ایمیل info@isa.ir ارسال کنند.به سه اثر برگزیده این مسابقه لوح یادبود و جایزه نقدی اهدا می شود.
زمان تماس اول و مماس شدن سیاره تیر با خورشید را ساعت 16 و 5 دقیقه و 27 ثانیه و تماس دوم یعنی قرارگیری کامل سیاره تیر در مقابل خورشید را ساعت 16 و 7 دقیقه و 8 ثانیه اعلام کرده است.

دقیقا چه ساعتی گذر عطارد آغاز می شود و تا کی ادامه دارد؟
لحظاتی که گذر آغاز می شود درست زمانی است که گوشه ای از عطارد را روی قرص خورشید می بینیم به این لحظه، تماس اول گفته می شود و زمانی که طرف دیگر سیاره با لبه خورشید مماس شود تماس دوم رخ می دهد تماس سوم و چهارم هم زمان خروج عطارد از روی قرص خورشید رخ می دهد. 

 در ایران تماس اول و مماس شدن سیاره تیر با خورشید ساعت ۱۶:۰۵ دقیقه و ۲۷ ثانیه صورت می‌گیرد که البته از درون تلسکوپ‌های مجهز به فیلتر «اچ الفا» می‌توان این لحظه را به صورت دقیقی مشاهده کرد. تماس دوم یعنی قرارگیری کامل سیاره تیر در مقابل خورشید ساعت ۱۶:۰۷ دقیقه و ۸ ثانیه روی می‌دهد و تا ساعت ۱۷ همانگونه که اشاره شد رصدگران کشور قادر به مشاهده عبور سیاره تیر از مقابل خورشید هستند هر چند که هر چه به سمت غرب و جنوب غرب کشور برویم زمان بیشتری تا غروب خورشید برای مشاهده گذر تیر فرصت است.

ساعت ۱۸:۴۹ دقیقه و ۴۸ ثانیه سیاره تیر به میانه مسیر خود می‌رسد که متاسفانه در ایران قابل مشاهده نیست، ساعت ۲۱:۳۲ دقیقه و ۳۲ ثانیه تماس سوم و لحظه آغاز خروج سیاره تیر از مقابل خورشید خواهد بود و ساعت ۲۱:۳۴ دقیقه و ۱۴ ثانیه به وقت ایران پایان عبور سیاره تیر از مقابل خورشید است.
عبور سیاره تیر از مقابل خورشید برای رصد این پدیده حتما باید از فیلتر مخصوص رصد خورشید استفاده شود چرا که شدت نور خورشید بسیار بالاست و رصد بدون فیلتر حتی برای لحظه‌ای کوتاه می‌تواند برای چشم انسان خطرساز باشد.
با توجه به این که سیاره تیر یا همان عطارد بسیار کوچک است باید حتما با تلسکوپ یا دوربین دو چشمی رصد شود و قبل از این کار باید فیلتر مخصوص رصد خورشید روی ابزار رصدی نصب شده باشد در غیر این صورت خطر نابینایی و مشکلات جدی چشمی برای افراد پیش خواهد آمد. 

در دوران معاصر گذرهای عطارد با چند روز فاصله از ۱۸ اردیبهشت و ۱۹ آبان رخ می‌دهند. کمتر بودن سرعت سیاره در اوج مداری موجب می‌شود که احتمال حضورش در مکان مناسب کمتر باشد. گذرهای آبان در فواصل ۷، ۱۳ و ۳۳ سال و گذرهای اردیبهشت در فواصل ۱۳ و ۳۳ سال رخ می‌دهند. گذر بعدی عطارد در ۲۲ آبان ۱۴۱۱ خواهد بود.

این پدیده در کدام نقاط زمین قابل مشاهده است؟
گذر از اغلب مناطق زمین شامل آمریکای شمالی و جنوبی، اقیانوس اطلس و آرام، اروپا، آفریقا، نیوزلند و غرب آسیا قابل مشاهده خواهد بود. اما از آسیای میانه و شرقی، ژاپن، استرالیا و اندونزی مشاهده نخواهد شد.کل شهرهای ایران می توانند تماس عطارد با خورشید را با تلسکوپ رصد کنند اما با غروب خورشید از دیدن مراحل بعدی محروم می شوند.

به هیچ وجه بدون ابزار و فیلتر مناسب به خورشید نگاه نکنید

اگر تلسکوپ ندارید و مایل هستید این پدیده نجومی جالب را ببینید بهترین راه این است که با انجمن های نجومی و مراکز مختلف نجومی و رصدخانه های شهر خود در ارتباط باشید و با مراجعه به این مکان ها از ابزارها و راهنمایی رصدگران استفاده کنید این طوری خیالتان راحت است که به چشمتان هم صدمه نزده اید.
افرادی که تلسکوپ دارند ولی فیلتر خورشیدی در اختیار ندارند می‌توانند با مشاهده تصویر خروجی از تلسکوپ بر روی کاغذ سفید و با تنظیم فاصله چشمی تلسکوپ از کاغذ و فوکوس کردن آن، گذر و لکه‌های احتمالی آن را بر سطح خورشید رصد کنند.توجه داشته باشید که نگاه مستقیم به خورشید می‌تواند آسیب‌های جدی به چشم وارد کند و در مواردی منجر به نابینایی کامل شده است.

عطارد را چه قدر می شناسید؟
تیر یا عطارد کوچک‌ترین و نزدیک‌ترین سیاره به خورشید در منظومهٔ خورشیدی است. تلفط درست نام عربی آن عُطارِد است اما در تداول عامه فارسی‌زبانان عَطارُد رایج‌تر است که خب این نوع تلفظ غلط است. سطح رو به خورشیدِ سیارهٔ تیر، به‌دلیل نزدیکی به خورشید، بسیار داغ است. رویهٔ پشت به خورشید تیر نیز بسیار سرد است.
سیارهٔ تیر ماه ندارد. تیر، کوچک‌ترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است. تیر از نظر میدان جاذبه، قفل شده است، به این معنا که حرکت وضعی آن در منظومهٔ خورشیدی بی‌همتاست. تیر، به ازای هر دو باری که به دور خورشید می‌گردد، دقیقاً سه بار به دور خود می‌چرخد. به این ترتیب اگر روی تیر زندگی کنیم، هر دو سال یک بار، یک شبانه‌روز را تجربه خواهیم کرد. با وجود اندازهٔ کوچک، سیارهٔ تیر از میدان مغناطیسی نیرومندی برخوردار است.
تیر تندروترین سیارهٔ منظومه خورشیدی است که با سرعتی حدود ۴۸ کیلومتر بر ثانیه، هر ۸۸ روز یک بار خورشید را دور می‌زند. از این رو سیاره‌ای گریزپاست که دیدنش آسان نیست و به همین دلیل است که شاید، ایرانیان باستان آنرا «تیر» نامیده و در یونان «مرکوری» یا «پیک خدایان» لقبش داده بودند. دهانه‌های برخوردی سیاره تیر به نام نویسندگان و هنرمندان مشهور جهان نامیده شده‌اند که در میان آنها نام شاعران مختلف فارسی‌زبان نیز دیده می‌شود ازجمله: دهانه فردوسی، دهانه نظامی، دهانه رودکی، و دهانه نوایی.