بعد از هرس درخت چه باید کرد؟
به دلیل درخواست مکرر شما پس از انتشار مقاله شاخهزنی به رسم آخر پاییز | درباره هرس درختان، این بار به بررسی اقدامات پس از هرس میپردازیم.
به دلیل درخواست مکرر شما پس از انتشار مقاله شاخهزنی به رسم آخر پاییز | درباره هرس درختان، این بار به بررسی اقدامات پس از هرس میپردازیم. هرس فقط بریدن شاخهها نیست؛ ترمیم زخمها، مدیریت آب و تغذیه مناسب، کنترل آفات و مراقبت از رشد جایگزین، همگی بخش مهمی از موفقیت در حفظ سلامت و باردهی درخت هستند. در ادامه، راهنمای عملی و تجربههای کاربردی برای مراقبت از درختان جوان و پیر بعد از هرس ارائه شده است.
اقدامات جامع پس از هرس درختان
هرس، چه با هدف فرمدهی درخت انجام شود و چه برای حذف شاخههای آسیبدیده یا بهبود باردهی، بهطور طبیعی باعث ایجاد تنش در ساختار درخت میشود. نتیجه نهایی هرس فقط به درست انجام دادن برشها وابسته نیست، بلکه به اقداماتی بستگی دارد که پس از هرس برای کمک به ترمیم زخمها، حفظ تعادل رشد و کاهش فشارهای محیطی روی درخت انجام میگیرد.
تمیزکاری و جمعآوری ضایعات
تمام شاخهها و برگهای بریدهشده باید بلافاصله از زیر درخت جمعآوری شوند تا از تجمع آفات، لاروها و عوامل بیماریزا جلوگیری شود. باقیماندن ضایعات هرس در پای درخت، ریسک انتقال بیماریهای قارچی و باکتریایی را افزایش میدهد. شاخههای بیمار نباید کمپوست شوند و باید از باغ خارج گردند.
بررسی و مدیریت محل برشها
در اغلب موارد نیازی به استفاده از چسب هرس یا درختزخم نیست، زیرا این مواد مانع ترمیم طبیعی زخم میشوند. درخت بهطور طبیعی با تشکیل کالوس محل برش را میبندد. فقط در برشهای بزرگ و شرایط مرطوب، میتوان از پوششهای مخصوص تنفسپذیر استفاده کرد.
مدیریت صحیح آبیاری
پس از هرس، درخت برای ترمیم زخمها و تولید رشد جدید به آب کافی نیاز دارد. آبیاری باید عمیق، منظم و در محدوده سایهانداز ریشه انجام شود. از آبیاری سطحی یا غرقابی پرهیز شود زیرا باعث ضعف ریشه و افزایش بیماری میگردد.
تغذیه و کوددهی اصولی
پس از هرس، اولویت با استفاده از کودهای متعادل و کندرها است. مصرف بیشازحد نیتروژن در این مقطع، تنها باعث تولید شاخههای علفی، ترد و حساس به آفات میگردد که توانایی اسکلتبندی قوی را ندارند. در مقابل، تمرکز بر عناصری مانند کلسیم و سیلیسیم دیواره سلولی شاخههای تازه را تقویت کرده و سرعت ترمیم طبیعی زخمها (کالوسسازی) را بدون تحریک رشد کاذب افزایش میدهد.
مالچپاشی اطراف درخت
افزودن لایهای ۵ تا ۸ سانتیمتری از مالچ آلی باعث حفظ رطوبت خاک و کاهش تنش دمایی میشود. مالچ نباید با تنه تماس مستقیم داشته باشد تا از پوسیدگی جلوگیری شود. این کار فعالیت میکروارگانیسمهای مفید خاک را نیز افزایش میدهد.
پایش علائم استرس و بیماری
در هفتههای پس از هرس باید درخت بهطور منظم از نظر تغییر رنگ برگها، پژمردگی یا ترشح غیرعادی بررسی شود. سیاه شدن یا ترک خوردن محل برش میتواند نشانه عفونت باشد. تشخیص زودهنگام باعث کنترل سریعتر بیماری میشود.
استفاده از قارچکشهای مناسب
در مناطقی با رطوبت بالا یا در درختان حساس، استفاده از قارچکش پس از هرس ضروری است. ترکیبات مسی مانند بردوفیکس یا اکسیکلرور مس برای پیشگیری از بیماریهای قارچی بسیار مؤثرند. سمپاشی باید بلافاصله پس از هرس و طبق دوز توصیهشده انجام شود.
استفاده از آفتکشهای مناسب
در صورت سابقه آفات مکنده یا چوبخوار، استفاده از آفتکش توصیه میشود. روغن ولک گزینهای کمخطر و مؤثر برای بعد از هرس است. آفتکشهای سیستمیک مانند ایمیداکلوپراید فقط در صورت نیاز و طبق دستور مصرف شوند.
اصول نگهداری درختان بعد از انواع هرس
هرس درختان بسته به زمان و هدف انجام آن، میتواند بهصورت هرس سبز (تابستانه)، هرس خشک (زمستانه) یا هرس اولیه نهال انجام شود و هر کدام واکنش متفاوتی در رشد درخت ایجاد میکنند.
مراقبتهای پس از هرس سبز (تابستانه)
هدف: کنترل رشد رویشی، بهبود نفوذ نور و حفظ تعادل درخت در فصل رشد فعال.
- مدیریت تنش آبی و متابولیک
هرس سبز میتواند تعادل ریشه و اندام هوایی را بر هم بزند و حساسیت درخت به کمآبی را افزایش دهد. پس از هرس، رطوبت خاک باید یکنواخت حفظ شود؛ آبیاری سنگین توصیه نمیشود، اما نباید اجازه داد درخت دچار تنش خشکی شود.
برای کاهش تنش، مصرف کودهای پتاسه با دوز پایین مفید است. پتاسیم در تنظیم فشار اسمزی و عملکرد روزنهها نقش دارد و به ترمیم بهتر درخت کمک میکند.
در صورت نیاز، محلولپاشی سولفات یا نیترات پتاسیم با غلظت ۰٫۵ تا ۱ درصد، چند هفته پس از هرس انجام شود.
- ضدعفونی زخمها پس از هرس
در تابستان، گرما و رطوبت خطر ورود عوامل بیماریزا از محل برش را افزایش میدهد. به همین دلیل، زخمهای بزرگ باید سریع محافظت شوند. پس از پایان هرس، برشهای بزرگ با قارچکشهای تماسی پایه مس مانند بردوفیکس یا اکسیکلرور مس پوشش داده شوند.
در هرس سبز معمولاً استفاده از چسب باغبانی توصیه نمیشود، زیرا رطوبت را در زخم نگه داشته و ترمیم را کند میکند.
مراقبتهای پس از هرس خشک (زمستانه)
هدف: اصلاح ساختار درخت و آمادهسازی آن برای رشد قوی در بهار آینده.
- تغذیه و آمادهسازی برای رشد بهاری
- مدیریت نیتروژن: در خاکهای قلیایی، سولفات آمونیوم گزینه بهینه است و در خاکهای سرد، نیترات آمونیوم به دلیل جذب سریعتر توصیه میشود.
برای درختان بالغ، دوز عمومی حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم نیتروژن خالص به ازای هر سال سن درخت است؛ به عنوان مثال، برای یک درخت ۱۰ ساله، ۳ تا ۴ کیلوگرم سولفات آمونیوم در سایهانداز کافی است.
زمان ایدهآل مصرف حدود ۲ تا ۳ هفته قبل از تورم جوانههاست تا نیتروژن به موقع در دسترس ریشه قرار گیرد و رشد اولیه برگها با انرژی کافی آغاز شود. - تکنولوژی فروتست (Fruit-Set):محلولپاشی ترکیبی از روی، بور و نیتروژن بلافاصله پس از هرس و در مرحله نوک نقرهای توصیه میشود. این فرمول باعث افزایش طول عمر تخمک در گلها و بهبود گردهافشانی میشود و از عارضه تأخیر در بیداری جلوگیری میکند.
- استفاده از کودهای دیر رها شونده: به جای پخش سطحی، ایجاد چال یا کانال کود در مسیر جریان آب، جذب عناصر غذایی را چندین برابر افزایش میدهد. فرمول پیشنهادی شامل کود دامی پوسیده، گوگرد بنتونیتدار و کود کامل گرانوله (مانند ۱۰-۱۰-۱۰) است.
گوگرد با کاهش موضعی pH خاک در اطراف ریشه، فسفر و ریزمغذیهای بلوکه شده را آزاد کرده و دسترسی شاخههای جدید به عناصر ضروری برای رشد پس از هرس را تضمین میکند. - محافظت از زخمهای بزرگ
در دوره خواب، ترمیم زخمها بهکندی انجام میشود و خطر آسیب سرما یا نفوذ عوامل بیماریزا وجود دارد. به همین دلیل، زخمهای بزرگ نیاز به محافظت بیشتری دارند.
برای برشهایی با قطر بیش از ۳ سانتیمتر، استفاده از چسب باغبانی حاوی قارچکش توصیه میشود
- کنترل آفات زمستانگذران
پس از پایان هرس زمستانه، بهترین فرصت برای کاهش جمعیت آفات قبل از شروع فعالیت آنها فراهم میشود. سمپاشی کامل درخت با روغن ولک به همراه ترکیبات مسی باعث از بین رفتن تخمهای زمستانگذران آفات و هاگهای قارچی میشود.
مراقبتهای پس از هرس اولیه نهال
هدف: تضمین استقرار موفق نهال و تقویت سیستم ریشهای در سال اول.
- تمرکز بر ریشهزایی
در سال اول، انرژی نهال باید صرف توسعه ریشه شود و رشد هوایی نباید تحریک شود.
کودهای فسفره با درصد بالا برای تقویت ریشه مناسب هستند، زیرا فسفر در ریشهزایی و تقسیم سلولی نقش کلیدی دارد.
کود فسفره با دوز پایین (نصف تا یکسوم دوز معمول) و همراه آبیاری اولیه مصرف شود و از نیتروژن بالا اجتناب گردد.
- حفاظت از تنه نهال
پس از هرس اولیه، تنه نهال به دلیل نازک بودن پوست در برابر نوسانات دما حساس است. آفتابسوختگی روز و سرمای شب میتواند به بافت تنه آسیب وارد کند.
رنگآمیزی تنه با رنگ لاتکس سفید رقیقشده مخصوص باغبانی باعث بازتاب نور خورشید و کاهش تنش حرارتی میشود و از آسیبهای احتمالی جلوگیری میکند.
- مالچپاشی اطراف نهال
مالچپاشی به تثبیت شرایط ریشه و حفظ رطوبت خاک کمک میکند. پس از کاشت و هرس، یک لایه ۵ تا ۱۰ سانتیمتری مالچ آلی در اطراف پایه نهال قرار دهید و حدود ۵ سانتیمتر از تنه فاصله بگذارید.
تیمار محل برش پس از هرس درختان
محل برش هرس میتوانند مسیر ورود آفات و عوامل بیماریزا باشند و در عین حال بخشی از رطوبت درخت از این نقاط از دست برود. انتخاب روش مناسب تیمار، به اندازه برش، نوع درخت و زمانی که هرس انجام شده وابسته است.
اصل اندازه برش؛ عامل اصلی در انتخاب روش تیمار
اهمیت تیمار محل برش ارتباط مستقیم با قطر آن دارد و هر اندازه برش، رفتار متفاوتی میطلبد.
- برشهای کوچک (کمتر از ۲٫۵ سانتیمتر)
در این نوع برشها نیازی به استفاده از هیچ مادهای نیست. درخت بهطور طبیعی با تشکیل دیوارههای دفاعی (CODIT) مسیر آوندها را مسدود میکند. پوشاندن این زخمها میتواند رطوبت را حبس کرده و شرایط را برای رشد قارچهای تجزیهکننده فراهم کند، در نتیجه روند ترمیم طبیعی کند میشود. - برشهای متوسط تا بزرگ (حدود ۲٫۵ تا ۱۰ سانتیمتر)
این برشها بیشترین حساسیت را دارند و روش مدیریت آنها به فصل هرس بستگی دارد.
در فصل خواب، بهدلیل طولانی بودن زمان ترمیم، استفاده از پوشش محافظ میتواند از خشکی بیش از حد زخم، ترکخوردگی ناشی از سرما و نفوذ عوامل بیماریزا جلوگیری کند.
در فصل رشد، معمولاً پوشاندن توصیه نمیشود، زیرا خطر حبس رطوبت وجود دارد؛ در این شرایط، تمرکز بر ضدعفونی سریع سطح زخم مؤثرتر است.
حمایت از دیواره دفاعی طبیعی درخت (CODIT)
هدف اصلی پس از هرس، کمک به فعال شدن مکانیسم دفاعی خود درخت است، نه جایگزین کردن آن با پوششهای مصنوعی. شکل صحیح برش، عدم باقی گذاشتن کنده و آسیب نرساندن به یقه شاخه، مهمترین عامل در تشکیل بافت کالوس و بسته شدن طبیعی زخم محسوب میشود. برش نادرست، حتی با بهترین مواد پوششی نیز بهخوبی ترمیم نخواهد شد.
گزینههای تخصصی در شرایط خاص
در برخی شرایط، بسته به نوع درخت یا خطر بیماری، میتوان از روشهای جایگزین استفاده کرد.
- قارچکشهای سیستمیک
در هرس درختان حساس یا درگیر بیماریهای آوندی، گاهی توصیه میشود علاوه بر ضدعفونی سطح زخم، از قارچکشهای سیستمیک مناسب استفاده شود تا از گسترش آلودگی در بافتهای داخلی جلوگیری گردد. - رزینها و مواد طبیعی
در برخی مناطق یا برای بعضی درختان میوه، استفاده از رزینهای گیاهی بهعنوان پوشش ترجیح داده میشود. این مواد خاصیت ضدعفونیکننده دارند و در مقایسه با ترکیبات قیری، اثر منفی کمتری روی تنفس زخم ایجاد میکنند. - رنگهای لاتکس پلیمری
در هرسهای سنگین و برشهایی که چوب در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار میگیرد، میتوان از رنگهای لاتکس پلیمری با پایه آب و رنگ روشن استفاده کرد. این پوشش با بازتاب نور خورشید، از ترکخوردگی و تنش حرارتی چوب جلوگیری میکند.
انواع پوششهای مناسب و تنفسپذیر برای زخم هرس
استفاده از پوششهای محافظ زخم هرس فقط در شرایط خاص توصیه میشود؛ بهویژه زمانی که قطر برش از حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر بیشتر باشد یا عملیات هرس در فصول سرد، بارانی یا مرطوب انجام گیرد.علاوه بر این، در مناطق با تابش شدید آفتاب یا در مورد درختانی با پوست نازک و حساس (مانند بسیاری از درختان میوه هستهدار)، استفاده از پوششهای تنفسپذیر نقش یک سپر محافظ را ایفا میکند.
- لاتکس بر پایه آب (Water-based Latex): لایه نازک و انعطافپذیر که از نفوذ آب جلوگیری میکند و تبادل هوا را حفظ میکند.
- خمیرهای حاوی قارچکش (Fungicidal Pastes): ضدعفونی سطح زخم و جلوگیری از رشد قارچها بدون انسداد هوا.
- محافظهای نانوساختار (Nano-coatings): لایهای با منافذ میکروسکوپی که اجازه تبادل گاز میدهد و از عوامل بیماریزا جلوگیری میکند.
- امولسیونهای قیر رقیقشده (Thin Bitumen Emulsions): لایه نازک و کنترلشده که امکان تنفس بافت را فراهم میکند و پوسیدگی را کاهش میدهد.
- رنگ پلاستیک سفید (نیمپلاستیک): محافظت در برابر آفتابسوختگی با قابلیت تنفس و جلوگیری از ترکخوردگی.
- ترکیبات مسی رقیق: ضدعفونی سطح زخم بدون ایجاد مانع فیزیکی برای تبادل هوا.
- مومهای گیاهی سبک (Light Botanical Waxes): لایه نازک طبیعی که بهتدریج جذب بافت میشود و ترمیم طبیعی را مختل نمیکند.
تشخیص برش صحیح بعد از هرس درختان
برای اینکه مطمئن شویم برش هرس بهدرستی انجام شده، فقط تمیز بودن برش کافی نیست. محل برش باید طوری انتخاب شود که درخت بتواند زخم را بهصورت طبیعی ترمیم کند و از پوسیدگی چوب جلوگیری شود. این موضوع به شناخت دقیق دو بخش مهم در محل اتصال شاخه به تنه بستگی دارد.
اجزای کلیدی محل اتصال شاخه
در تعیین محل درست برش، ظاهر شاخه ملاک نیست، بلکه این دو ناحیه اهمیت دارند:
- یقه شاخه (Branch Collar)
ناحیهای کمی برجسته در محل اتصال شاخه به تنه است که سلولهای ترمیمکننده در آن قرار دارند. این بخش نقش اصلی در بستن زخم را دارد و نباید در هنگام هرس بریده شود. - شانه شاخه (Branch Ridge)
نواری چینخورده در بالای زاویه اتصال شاخه به تنه که بخشی از سیستم دفاعی درخت محسوب میشود و به تعیین زاویه صحیح برش کمک میکند.
انواع برش و نشانههای برش درست
- برش حذف شاخه (Cut to Collar)
این نوع برش برای حذف کامل شاخههای مرده، بیمار یا ناخواسته استفاده میشود و دقت در آن بسیار مهم است.
- برش صحیح
برش از بیرون یقه شاخه و بدون آسیب به آن انجام میشود. در این حالت، درخت بهسرعت بافت کالوس را تشکیل میدهد و زخم بهطور طبیعی بسته میشود. - برش خیلی دور (باقی ماندن کنده)
وقتی بخشی از شاخه باقی میماند، این قسمت بهتدریج خشک و پوسیده میشود و میتواند پوسیدگی را به داخل تنه منتقل کند. - برش خیلی نزدیک (Flush Cut)
در این حالت یقه شاخه بریده میشود. این کار بیشترین آسیب را به درخت میزند، چون بافت ترمیمکننده از بین میرود و احتمال پوسیدگی بهشدت افزایش مییابد. - برش سرشاخهزنی (Heading Cut)
این برش برای کوتاهکردن شاخه یا هدایت رشد آن به سمت دلخواه استفاده میشود.
- برش صحیح
برش کمی بالاتر از یک جوانه بیرونی قوی یا شاخه جانبی مناسب انجام میشود. فاصله برش از جوانه حدود ۰٫۵ تا ۱ سانتیمتر و زاویه آن ملایم (حدود ۴۵ درجه) است. در این حالت، رشد جدید بهخوبی ادامه پیدا میکند. - برش روی جوانه یا خیلی نزدیک
باعث آسیب به جوانه شده و شاخه از همان نقطه شروع به خشکشدن میکند. - برش خیلی بالا
باقی ماندن کنده بلند باعث خشکشدن و پوسیدگی آن میشود و ترمیم زخم را مختل میکند.
راهنمای مراقبت از درختان جوان و پیر بعد از هرس
پس از هرس، هر درخت بسته به سن و مرحله رشدی، نیازمند تغذیه و مدیریت آب هدفمند است. در درختان جوان، تمرکز روی تقویت ریشه و رشد شاخههای اسکلتی است، در حالی که در درختان پیر، هدف بازگرداندن توان رشد و جبران کمبودهای مزمن برای حفظ باردهی است.
پس از هرس درختان دو ساله
- مرحله تشکیل اسکلت و ساخت پایه قوی
درختان جوان بعد از هرس سبک زمستانه، وارد فاز رشد رویشی فعال میشوند. هدف اصلی در این سن، ساخت شاخههای اسکلتی قوی و توسعه ریشه است، نه باردهی زودهنگام.
- آبیاری بعد از هرس
آبیاری باید عمیق، یکنواخت و غیرمتمرکز باشد. آبیاریهای سطحی یا نقطهای باعث توسعه ریشه در لایههای کمعمق میشود و در تابستان تنش خشکی ایجاد میکند. - کوددهی برای رشد متعادل
1. کودهای فسفر بالا : فسفر باعث توسعه ریشههای موئین میشود که مسئول اصلی جذب نیتروژن در ماههای بعدی هستند و پایهای محکم برای رشد شاخههای اسکلتی ایجاد میکند. کود پیشنهادی 10-52-10 (MAP) یا ترکیبات حاوی روی و فسفر بالا است که با دوز ۵۰ تا ۱۰۰ گرم به ازای هر درخت، سرک یا حل شده در آب، در اولین آبیاری پس از هرس استفاده میشود.
2. نیتروژن با رهاسازی هوشمند: استفاده از نیترات کلسیم یا کودهای NPK با نسبت 20-20-20 به جای اوره توصیه میشود تا از سوختگی ریشه و رشد شاخههای ضعیف جلوگیری شود. دوز مصرف حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم در دو مرحله، شروع رشد و ۴۰ روز بعد است.
3. مکملهای نوین: آمینواسید و جلبک دریایی: ترکیب آمینواسید و عصاره جلبک دریایی با محلولپاشی ۱–۲ در هزار در زمان باز شدن اولین برگها، به درختان دو ساله کمک میکند تا استرس بهار کاهش یابد.
- تقویت ریشه و جذب بهتر عناصر
برای کمک به تشکیل ریشههای ثانویه و بهبود جذب عناصر، استفاده از ترکیبات هیومیکی توصیه میشود. اسید هیومیک و فولویک همراه با آبیاری، ساختار خاک را بهبود میدهد و راندمان کودهای مصرفی را بالا میبرد.
مقدار مصرف معمول، حدود ۵ تا ۱۰ لیتر در هکتار در ابتدای فصل رشد است.
پس از هرس درختان پیر
- مرحله جوانسازی و حفظ توان باردهی
درختان مسن معمولاً با هرس سنگینتری مواجهاند. این نوع هرس، فشار زیادی به سیستم آوندی وارد میکند و اگر تغذیه بهدرستی مدیریت نشود، درخت دچار ضعف یا رشد نرکهای بیفایده میشود.
- مدیریت آب و کاهش تنش
بعد از هرس سنگین، آبیاری عمیق در اواخر زمستان و اوایل بهار کمک میکند ریشههای پیر دوباره فعال شوند و فرآیند ترمیم زخمها سریعتر آغاز شود. - جبران کمبود ریزمغذیها
درختان پیر اغلب با کمبود آهن، روی و منگنز روبهرو هستند؛ کمبودهایی که مستقیماً روی تشکیل جوانه و کیفیت بار اثر میگذارند.
محلولپاشی سولفات روی و سولفات منگنز با غلظت حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد، پیش از باز شدن جوانهها، یکی از مؤثرترین راهکارهاست.
در صورت مشاهده کلروز شدید، استفاده از کلات آهن (EDTA یا EDDHA متناسب با pH خاک) بهصورت چالکود یا تزریق توصیه میشود. - تأمین نیتروژن با احتیاط
درخت پیر به نیتروژن نیاز دارد، اما مصرف بیرویه آن باعث کاهش باردهی میشود.
استفاده کنترلشده از سولفات آمونیوم در اواخر زمستان، به مقدار حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم برای درختان بسیار بزرگ، کافی است. ترکیب آن با کود مرغی فرآوریشده در چالکود، هم نیتروژن را تأمین میکند و هم مواد آلی خاک را افزایش میدهد.
تجربه واقعی: مدیریت هرس و کوددهی درختان گردو در منطقه تویسرکان
این تجربه بر اساس مشاهدات و روشهای رایج در باغهای سنتی و نیمهمدرن تویسرکان، استان همدان (یکی از مراکز اصلی تولید گردوی با کیفیت در ایران) متمرکز است که کشاورزان در آنجا با چالشهای خاصی مانند سرمازدگی دیررس و کمبودهای تغذیهای دست و پنجه نرم میکنند.
زمانبندی هرس
کشاورزان باتجربه در تویسرکان، هرس خشک درختان گردو را عمدتاً در دوره اوج خواب زمستانه انجام میدهند.
تجربه عملی: یکی از باغدارت با تجربه، هرس را معمولاً در اواخر دی ماه تا اواسط بهمن ماه انجام میدهد. این زمانبندی سختگیرانه برای اطمینان از اینکه زخمهای هرس قبل از شروع جریان شیره در اسفند ماه، تا حدودی ترمیم و بسته شده باشند، بسیار حیاتی است. برشهای بزرگ (بیشتر از 5سانتیمتر) بلافاصله با مخلوطی از خاک رس و کمی قارچکش بنومیل پوشانده میشوند تا نفوذ پاتوژنها قبل از شیرهریزی به حداقل برسد.
مدیریت آبیاری پیش از بیدار شدن درخت
اواخر بهمن ماه، قبل از شروع بارشهای بهاره، آبیاری سنگین زمستانه انجام میشود. دلیل این کار این است که درخت ذخایر آب کافی برای تحمل تنش اولیه بیدار شدن و مقابله با ناهنجاریهای دمایی احتمالی در فروردین داشته باشد. حجم آب دهی به گونهای تنظیم میشود که رطوبت خاک تا عمق 80 سانتیمتری تأمین شود.
برنامه کوددهی و سمپاشی تخصصی پس از هرس
در این منطقه، دو عنصر تغذیهای و یک آفتکش کلیدی هستند: نیتروژن، روی و روغن ولک.
- جبران کمبود روی (مهمترین اقدام پس از هرس)
روی پیشساز هورمون اکسین است و بدون آن، جوانههای انتهایی باز نشده و برگهای جدید کوچک و نازک (عارضه برگموشکی) ظاهر میشوند. روی همچنین مقاومت بافتها را در برابر سرمای بهاره افزایش میدهد.
- کودهای پیشنهادی:
- سولفات روی (ZnSO₄): اقتصادی و مؤثر برای محلولپاشی و جذب خاکی، با سرعت متوسط جذب توسط برگ و ریشه.
- کلات روی (Zn-EDTA): پایداری بالاتر و جذب سریعتر از طریق برگ و ریشه، گزینه مناسب برای محلولپاشی در شرایط استرسآور یا خاکهای آهکی.
- دوز و روش مصرف:
- سولفات روی: ۵–۱۰ کیلوگرم در ۱۰۰۰ لیتر آب برای محلولپاشی.
- کلات روی: ۱–۲ کیلوگرم در ۱۰۰۰ لیتر آب.
- تأمین نیتروژن برای رشد بهاری
پس از هرس، درخت برای بازسازی تاج و برگهای از دست رفته نیاز به یک «شوک رشد» دارد. تغذیه مناسب نیتروژن و فسفر، انرژی لازم برای بیدار شدن جوانهها و توسعه ریشهها را فراهم میکند.
- کود پیشنهادی:
سولفات آمونیوم : خاصیت اسیدزایی ملایم دارد و جذب بهتر در خاکهای آهکی ایران را تسهیل میکند.
کود فسفر بالا (MAP 10-52-10): در اواخر زمستان به همراه آب استارت، انرژی لازم برای فعال شدن جوانهها و تقسیم سلولی را فراهم میکند.
- دوز و روش مصرف:
- سولفات آمونیوم: ۱–۲ کیلوگرم به ازای هر درخت بالغ، به صورت چالکود یا نواری در سایهانداز.
- MAP: استفاده ۰.۵–۱کیلوگرم به ازای هر درخت در نوک ریشهها، به همراه آب استارت.
کنترل آفات زمستانگذران
هم پیشگیری از آفات و هم درمان زخمهای ناشی از هرس، بهویژه در شاخههای بزرگ و آسیبپذیر.
- روغن ولک (Volk Oil): غلظت ۱.۵–۲ درصد؛ ایجاد یک لایه نازک روی شاخه و زخمها که منافذ تنفسی شپشکها و تخم کنهها را مسدود میکند.
اقدامات اورژانسی و ترمیمی پس از هرس اشتباه
پس از یک هرس نادرست (برشهای بد، حذف بیش از حد تاج، یا آسیب به یقه شاخه)، درخت وارد فاز شوک و آسیبپذیری بالا میشود.
تصحیح فوری خطاهای برش و محافظت از بافت حیاتی
تمرکز بر تمیز کردن زخم برای تسهیل ترمیم طبیعی (کالوسزایی) است.
- اصلاح کنده (Stub Cut) باقیمانده: اگر کنده شاخه (بافت مردهای که باعث نفوذ پوسیدگی میشود) باقی مانده است، باید با یک برش تمیز نهایی و بدون آسیب به بافت یقه، حذف شود.
- مدیریت ناهنجاری برش: به جای استفاده از مواد پوشاننده روتین، که ممکن است در برشهای فلاش (Flush Cuts) مضر باشد، تمرکز بر خشک نگه داشتن سطح زخم است. در مناطق خشک، میتوان از رنگهای پلیمری با پایه آب که خاصیت تبادل گازی دارند، استفاده کرد. این رنگها نه برای ضدعفونی، بلکه برای کاهش ترکخوردگی و استرس حرارتی چوب مرکزی در معرض دید به کار میروند.
مدیریت استرس و شوک
- استفاده از تنظیمکنندههای رشد: برای دستیابی به نتایج مطلوب، بسیار مهم است که تنظیمکنندههای رشد و کودهای مورد استفاده خالص و باکیفیت باشند؛ محصولات کمکیفیت یا ناخالص نه تنها اثربخش نیستند، بلکه ممکن است به گیاه آسیب برسانند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید کودهای شیمیایی، میتوانید به اینجا مراجعه کنید.- محلولپاشی با عصارههای جلبک دریایی(Seaweed Extracts): این عصارهها حاوی سیتوکینینها و هورمونهای طبیعی هستند که به بازیابی سریعتر ریشهها و کاهش تولید هورمونهای استرس (مانند اتیلن) در ناحیه زخم کمک میکنند.
- دوز مصرفی: بسته به غلظت محصول، معمولاً 1 تا 2لیتر در هکتار (به صورت محلولپاشی برگی) بلافاصله پس از هرس و تکرار آن در 2تا 3 هفته بعد.
- تنظیم غلظت املاح خاک: آبیاری بیش از حد پس از هرس اشتباه (به ویژه در خاکهای شور)، میتواند غلظت نمکها را افزایش دهد و جذب مواد مغذی را مختل کند.
- اقدام: قبل از آبیاری سنگین، از نظر زهکشی خاک مطمئن شوید. در صورت مشکوک بودن به شوری، از ترکیبات حاوی سولفور (مانند سولفات کلسیم) برای بهبود ساختار خاک و تسهیل شستشوی نمکها استفاده شود.
تقویت دفاع داخلی درخت
پس از هرس، برای تقویت دفاع طبیعی می توان از فسفیت پتاسیم (K₂HPO₃) استفاده کرد. این ماده مستقیماً قارچها یا باکتریها را نمیکشد، بلکه سیستم دفاعی خود درخت را فعال میکند .
فسفیت پتاسیم علاوه بر اینکه پتاسیم قابل جذب در اختیار درخت قرار میدهد، باعث تحریک تولید مواد دفاعی طبیعی در گیاه، مانند فیتوآلکسینها میشود و مقاومت سیستمیک در برابر عفونتهای قارچی و آوندی که ممکن است از طریق زخمهای هرس وارد شوند را افزایش میدهد.
برای بهرهوری حداکثری، محلول فسفیت پتاسیم باید به صورت محلولپاشی برگی با غلظت ۰٫۳ تا ۰٫۴ درصد انجام شود و زمان مناسب آن حدود یک تا دو هفته پس از هرس است.
.مدیریت رشد جایگزین (شاخههای نرک)
- انتخاب شاخه برای ترمیم تاج: هرس بیش از حد سنگین منجر به رشد شدید شاخههای نرک (Watersprouts) میشود. به جای حذف کورکورانه همه آنها، از قویترین نرکهایی که در جهت مناسب رشد کردهاند، برای بازسازی شاخههای اصلی از دست رفته استفاده کنید.
- اقدام: نرکهایی که به سمت بالا رشد میکنند و از نقاط نامناسب خارج شدهاند، حذف شوند، اما ۲ تا ۳ مورد از بهترین نرکهایی که زاویه بازتری دارند، در هر شاخه اصلی باقی بمانند تا با هرس ملایم در سالهای بعد به شاخههای بارده تبدیل شوند. این روش به درخت کمک میکند تا سریعتر تاج از دست رفته را بازیابی کند.
نتیجه گیری
موفقیت در هرس با انتخاب ابزار مناسب و تمیز شروع میشود تا شاخهها سالم بمانند و بیماری وارد درخت نشود. مدیریت درست زخمها باعث ترمیم سریع بافتها و جلوگیری از پوسیدگی میشود. در نهایت، تغذیه هدفمند پس از هرس انرژی درخت را به رشد سالم شاخهها و باردهی بهتر تبدیل میکند.